Bulmacanın dünü, bugünü ve yarını: Liverpoollu Arthur Wynne’nin bulmaca serüveni

Haber: Musab Çelen

Günlük gazetelerde çıkan ve genelde cevabının bir sonraki gün çıktığı bulmacaları hepimiz çözmüşüzdür. Gerek gazetede gerekse mobil uygulamalarda halen aramızda çözenler de vardır. Peki hiç düşündünüz mü: bulmacalar ilk olarak nerede ortaya çıktı? Kim buldu ve nasıl buldu? Bulmacanın dünü, bugünü ve yarınını inceleyelim.

Sudoku, çengel, kripto, alfadoku, klasik ve daha birçok türü ile can sıkıcı anlarda adeta ilaç gibi yetişen bulmacalar acaba ilk olarak nerede ortaya çıktı? Yapılan araştırmalara göre bulmaca çözmek en az spor yapmak kadar önemli. Beyni sürekli olarak diri tutuyor ve bu da alhizemer gibi hastalıklara yakalanma riskini en aza indiriyor. Bağımlılık haline getirilmediği müddetçe, bulmaca çözmek ciddi fayda sağlayabiliyor. Gelin bu kadar faydası olan bulmacanın nereden geldiğine yakından bakalım.

Çapraz bulmacanın kâşifi Liverpoollu Arthur Wynne

Arthur, 22 Haziran 1871’de İngiltere’nin Liverpool kentinde dünyaya geldi. Babası yerel Liverpool Mercury gazetesinin editörüydü. Arthur, 6 Haziran 1891’de, 19 yaşındayken Amerika Birleşik Devletleri’ne göç etti. Orada Pittsburgh Pensilvanya’ya yerleşti. Bu süreçte hayatını çeşitli değişimler bekliyordu.

Wynne, Pittsburgh’da iken Pittsburgh Press gazetesinde çalıştı ve Pittsburgh Senfoni Orkestrası’nda keman çaldı. Sonraki yıllarda New Jersey eyaletine taşınan Arthur Wynne, burada da gazetecilik mesleğini sürdürdü ve merkezi New York’ta olan New York World gazetesinde çalışmaya başladı. Gazetenin editörü, gazetenin eğlence sayfalarında okuyuculara sunulacak, okuyucuların katılımını sağlayacak yeni bir oyun ya da bir bulmaca tarzı bulmasını istedi. Bu vesileyle 42 yaşında olan Arthur’un ilk bulmacası, 21 Aralık 1913 tarihinde bir pazar günü okuyucularla buluştu.

Bu ilk bulmacaya okuyucuların verdiği ilk ad kelime çaprazı (word- cross) oldu. Sonraki baskıda, tümüyle bir hata sonucu iki kelime arasındaki kesme işaretinin (-) unutulması sonrasında birlikte yazılan “crossword” kelimesi bu bulmacanın adı oldu ve bütün dillere de “çapraz bulmaca” olarak geçti.

Tabii bütün Dünya’da yayılması öyle kolay olmadı. Bulmaca, Amerika dışında ilk olarak 12 yıl sonra, 1925 yılında Fransa’da okuyucularla buluştu. Bulmaca Fransa’da öyle tutuldu ki aynı yıl içinde bulmaca dergileri çıkmaya başladı. Sonraki yıllarda bulmaca akademisi kuruldu ve ünlü roman-tiyatro yazarı Tristan Bernard bu akademinin ilk başkanı oldu. Bulmaca sevdası o kadar ilerledi ki II. Dünya savaşında birçok şifreli mesaj bulmacalar aracılığıyla verildi.

300 metre uzunluğunda, 93 bin 769 sorulu bulmaca

Daha uzunu yapılana kadar Guinnes rekorlar kitabında kalacak en uzun bulmaca rekoru Hristo A. Yonitsov adındaki bir Bulgar’a ait. 3 Haziran 2014 tarihinde bitirdiği ama bir türlü bastıramadığı bulmacasında, tam 9 bin 769 soru yani ipucu var. Hristo bu çalışmasına ömrünün 14 yılını verdi. Sayısız kere kütüphanelere gitti. Kelimeleri tek tek araştırdı ve sonuç olarak 1000 sayfalık, 300 metre uzunluğunda bu eser ortaya çıktı.

Canımız sıkıldıkça çözdüğümüz, çözdükçe eğlendiğimiz bulmacaların geçmişini öğrendik. Artık gönül rahatlığıyla bulmaca çözebiliriz.