Virüslerin farklı varyantları nasıl oluşur?

Virüsler mutasyon geçirerek yeni varyantlar oluşturabilir. Peki ama nasıl?

TÜBİTAK Bilim Genç‘te Ayşenur Okatan tarafından yayımlanan yazıya göre, son günlerde koronavirüs ile ilgili en sık duyduğumuz konulardan biri, virüsün sürekli mutasyon geçirmesi. Virüslerin yeni tiplerinin oluştuğu bu duruma varyasyon denir. Oluşan yeni tiplere ise varyant adı verilir. Örneğin son zamanlarda koronavirüsün delta varyantını sıkça duyuyoruz. Peki virüslerin farklı varyantları nasıl oluşur?

Virüsler, genetik materyalleri DNA veya RNA olabilen hastalık yapıcı etmenlerdir. Virüsler de hücreler gibi çoğalmak için genetik materyallerini çeşitli enzimler aracılığıyla kopyalar. Fakat bazen X ışınları, morötesi (UV) dalga boyundaki ışınlar ya da hücrede gerçekleşen kimyasal tepkimeler nedeniyle genetik materyalin kopyalanması sırasında enzimler hatalı kopyalar oluşturabilir. Örneğin DNA’nın eşlenmesini sağlayan DNA polimeraz enzimi, sitozinin karşısına guanin getirmesi gerekirken adenini getirebilir. Oluşan bu hata bazı özel enzimler gibi düzeltme mekanizmaları sayesinde ortadan kaldırılabilir. Fakat hata düzeltilemezse genetik mutasyonlar oluşur. Oluşan bu mutasyonlar virüs çoğaldıkça artar.

Mutasyonlar, virüsün genetik materyalinin değişmesine neden olur. Bu durum özellikle virüsün genlerini yani protein kodlayan bölgelerini etkiler. Genler değiştikçe virüsün yüzey proteinlerinde (örneğin koronavirüsün yüzeyindeki, sivri bir şekle sahip olan proteinlerde) veya antijenlerinde (antikor bağlanma bölgelerinde) de değişiklikler olur. Virüste oluşan bu mutasyonlar, bazen virüsü hiç etkilemezken bazen de daha bulaşıcı yeni varyantların ortaya çıkmasına ya da virüsün tamamen yok olmasına yol açabilir.